Kwal

Cnidaria

Grootte en Gewicht

Kleinste kwallen: Sommige soorten zijn slechts een paar millimeter groot.
Grootste kwal: De leeuwenmanenkwal (Cyanea capillata) kan een doorsnede van meer dan 2 meter bereiken, met tentakels tot wel 36 meter lang!
Gewicht: Grote kwallen kunnen tot 200 kilogram wegen, maar de meeste zijn veel lichter.

Levensduur

De levensduur varieert sterk per soort:
- Sommige leven slechts een paar dagen tot weken.
- Andere soorten kunnen enkele maanden tot jaren leven.
- De soort Turritopsis dohrnii staat bekend als de “onsterfelijke kwal”, omdat hij zijn levenscyclus kan omkeren en opnieuw kan beginnen.

Voeding

Kwallen zijn carnivoren en eten:

Plankton
Kleine visjes
Kreeftachtigen
Eieren en larven van andere zeedieren

Ze gebruiken hun netelcellen (cnidocyten) in hun tentakels om prooien te verlammen.

Kenmerken

Lichaam: Gelei-achtig, meestal doorzichtig.
Vorm: Klok- of parapluvormig lichaam (de “bel”).
Tentakels: Kunnen kort of extreem lang zijn, bevatten netelcellen.
Zenuwstelsel: Geen hersenen, maar een eenvoudig zenuwnet.
Beweging: Voortbeweging door samentrekkingen van de bel.

Waar leven kwallen?

Kwallen komen voor in alle oceanen van de wereld:

Van oppervlaktewater tot in de diepzee.
Zowel in warme tropische wateren als in koude poolgebieden.
Sommige soorten leven ook in brakke wateren zoals de Oostzee.

Interessante feiten over kwallen

Geen hersenen, hart of botten – toch kunnen ze zwemmen, jagen en reageren op prikkels.
Sommige kwallen lichten op (bioluminescentie).
De “onsterfelijke kwal” (Turritopsis dohrnii) kan zijn levenscyclus terugdraaien.
Kwallen bestaan al meer dan 500 miljoen jaar – ouder dan dinosauriërs!
Sommige soorten worden onderzocht voor medische toepassingen, zoals bij celverjonging.

Extra informatie over Kwallen

Verschillende soorten kwallen en hun wetenschappelijke namen.

Kwallen worden onderverdeeld in verschillende klassen binnen het phylum Cnidaria. Hier zijn drie belangrijke groepen, plus een bekende soort:

1. Scyphozoa – Echte kwallen

Voorbeeldsoort: Aurelia aurita (de oor-kwal)
Kenmerken:
- Meestal de typische “klassieke” kwalvorm.
- Grote, gelatineuze bel.
- Zwemmen actief door samentrekkingen van hun lichaam.
Leefgebied: Wereldwijd in kustwateren.
Bijzonder: Aurelia aurita is herkenbaar aan zijn vier hoefijzervormige gonaden die zichtbaar zijn door zijn doorzichtige lichaam.

2. Cubozoa – Dooskwallen

Voorbeeldsoort: Chironex fleckeri (zeer giftige Australische dooskwal)
Kenmerken:
- Vierkante, doosvormige bel.
- Zeer krachtig gif – sommige soorten zijn levensgevaarlijk voor mensen.
- Hebben complexe ogen met lenzen en netvlies.
Leefgebied: Tropische en subtropische oceanen, vooral rond Australië en Zuidoost-Azië.
Bijzonder: Kunnen actief zwemmen en jagen, wat vrij uniek is onder kwallen.

3. Hydrozoa – Hydroïdpoliepen en kleine kwallen

Voorbeeldsoort: Physalia physalis (Portugese oorlogsschip)
Kenmerken:
- Vaak kolonievormend: meerdere gespecialiseerde individuen vormen samen één organisme.
- Sommige soorten lijken op kwallen, maar zijn technisch gezien geen “echte” kwallen.
Leefgebied: Wereldwijd, vaak aan het wateroppervlak.
Bijzonder: Physalia physalis heeft een opblaasbare drijver en lange, giftige tentakels.

4. Aurelia aurita – De oor-kwal

Klasse: Scyphozoa
Kenmerken:
- Doorzichtig lichaam met vier opvallende ringen (de voortplantingsorganen).
- Zwemt langzaam, vaak drijvend met de stroming mee.
- Niet gevaarlijk voor mensen – netelcellen zijn mild.
Leefgebied: Kustwateren over de hele wereld, vooral in gematigde zeeën.
Bijzonder: Wordt vaak gebruikt in onderzoek vanwege zijn eenvoudige bouw en beschikbaarheid.

Zijn Kwallen Gevaarlijk?

Ja, sommige kwallen kunnen gevaarlijk zijn voor mensen, vooral vanwege hun giftige netelcellen. Maar het gevaar hangt sterk af van de soort.

Waarom zijn kwallen giftig?

Kwallen gebruiken netelcellen (cnidocyten) in hun tentakels om:

Prooien te verlammen.
Zichzelf te verdedigen tegen roofdieren.

Deze cellen bevatten gifstoffen die bij aanraking worden geïnjecteerd via microscopisch kleine harpoentjes.

Kunnen kwallen steken als ze dood zijn?

Ja! Zelfs dode kwallen of afgescheurde tentakels kunnen nog steekreacties veroorzaken. De netelcellen blijven actief zolang ze niet volledig zijn afgebroken of uitgedroogd.

Hoe gevaarlijk zijn ze voor mensen?

De meeste kwallen veroorzaken slechts milde irritatie of jeuk.
Sommige soorten, zoals de dooskwal (Chironex fleckeri), kunnen echter dodelijk zijn.
Symptomen van een ernstige steek kunnen zijn:
- Ademhalingsproblemen
- Hartritmestoornissen
- Ernstige pijn
- In zeldzame gevallen: hartstilstand

Hoeveel mensen sterven er jaarlijks door kwallen?

Geschat wordt dat er wereldwijd 20 tot 40 doden per jaar vallen door kwallensteken.
De meeste dodelijke gevallen gebeuren in tropische gebieden, zoals:
- Australië
- Zuidoost-Azië
- De Filipijnen

Let op: deze cijfers zijn geschat, want veel incidenten worden niet officieel geregistreerd.

Hoe moet je overleven door en Kwal?

Zie je een kwal in het water?

Blijf kalm.
Zwem rustig de andere kant op.
Zie je een groep kwallen (een zwerm)? Verlaat het water zo snel en veilig mogelijk.
Raak ze nooit aan, ook niet als ze dood lijken.

Wat te doen bij een kwallensteek?

1. Ga uit het water

Voorkom verdrinking door paniek of pijn.

2. Spoel de plek met zeewater

Gebruik altijd zeewater, nooit zoet water!
Waarom? Zoet water kan de netelcellen activeren en meer gif vrijlaten.

3. Verwijder tentakels voorzichtig

Gebruik een pincet of handschoenen.
Raak de tentakels niet met blote handen aan.

4. Gebruik azijn (indien beschikbaar)

Azijn (witte huishoudazijn) deactiveert de netelcellen bij sommige soorten, zoals dooskwallen.
Let op: Azijn werkt niet bij alle soorten, maar het kan geen kwaad bij de meeste.

5. Zoek medische hulp

Bel een ambulance bij:
- Ernstige pijn
- Ademhalingsproblemen
- Hartkloppingen
- Allergische reacties
In het ziekenhuis kunnen ze:
- Pijnstillers geven of jeukstillende zalf
- Antihistaminica toedienen
- Wonden behandelen

Wat je niet moet doen

Plassen op de steekplek

Mythe! Urine helpt niet en kan de situatie zelfs verergeren.
Het kan netelcellen activeren, net als zoet water.

De anatomie van de Kwal

Waaruit is een kwal gemaakt?

Kwallen zijn eenvoudige, maar fascinerende dieren. Ze bestaan voor het grootste deel uit water en hebben een unieke lichaamsstructuur.

Hoeveel water zit er in een kwal?

Een kwal bestaat voor ongeveer 95% uit water.
Ter vergelijking: een mens bestaat uit ongeveer 60% water.
Daarom voelen kwallen zacht, glibberig en geleiachtig aan.

De drie lagen van een kwal

Kwallen hebben geen botten, geen hersenen en geen hart. Hun lichaam bestaat uit drie hoofdlagen:

1. Epidermis (buitenste laag)

Dit is de buitenste huidlaag van de kwal.
Bevat netelcellen (cnidocyten) die gebruikt worden om prooien te vangen of zich te verdedigen.
Ook bevinden zich hier zintuigcellen die reageren op licht en aanraking.

2. Mesoglea (middelste laag)

Dit is een dikke, gelatineuze laag tussen de buitenste en binnenste laag.
Bestaat bijna volledig uit water met collageenvezels.
Geeft de kwal zijn vorm en drijfvermogen.
Bevat geen echte cellen, maar soms wel spiervezels voor beweging.

3. Gastrodermis (binnenste laag)

Bekleedt de maagholte van de kwal.
Hier vindt de vertering van voedsel plaats.
Bevat cellen die enzymen afscheiden om voedsel af te breken.

Aanvullende onderdelen van de kwal

1. Parapluvormige bel (ook wel “umbrella” genoemd)

Dit is het ronde, koepelvormige deel van de kwal dat je meestal ziet.
Het is gemaakt van de mesoglea (de gelatineuze laag).
De kwal beweegt zich voort door deze bel samen te trekken en los te laten, waardoor hij zich als een soort waterpomp voortstuwt.

2. Mondopening

Bevindt zich aan de onderkant van de kwal, in het midden van de bel.
De mond dient zowel voor voedselopname als afvalafvoer.
Bij sommige soorten is de mond verbonden met mondarmen die helpen bij het vangen van voedsel.

3. Tentakels

Bevinden zich aan de rand van de bel.
Bevatten netelcellen (cnidocyten) die gif kunnen afgeven.
Worden gebruikt om:
- Prooien te vangen
- Zichzelf te verdedigen
- Soms ook om zich te oriënteren in het water

4. Zenuwcellen (zenuwnet)

Kwallen hebben geen hersenen, maar een diffuus zenuwnet.
Dit zenuwnet zit verspreid over het lichaam, vooral in de epidermis.
Het zenuwnet helpt bij:
- Reageren op aanraking
- Coördineren van beweging
- Detecteren van licht en oriëntatie

Hoe voelt een kwal aan?

Zacht en glibberig
Koel en nat (door het hoge watergehalte)
Elastisch, maar kwetsbaar
Sommige soorten voelen plakkerig aan door slijm of netelcellen

Heeft een kwal hersenen?

Nee, kwallen hebben geen hersenen. In plaats daarvan hebben ze een zenuwnet, een eenvoudig systeem dat signalen door het lichaam stuurt. Toch kunnen ze:

Bewegen
Reageren op prikkels
Prooien vangen

Kunnen Kwallen licht geven?

Sommige kwallen kunnen in het donker licht uitstralen. Dit noemen we bioluminescentie — een natuurlijk proces waarbij levende organismen licht produceren.

Wat is bioluminescentie?

Bioluminescentie is het vermogen van een organisme om licht te maken via een chemische reactie in het lichaam.
Het licht is meestal blauw of groen, omdat deze kleuren het verst reiken in zeewater.

Hoe doen kwallen dit?

Kwallen gebruiken speciale lichtgevende eiwitten en enzymen:

Luciferine: een lichtgevend molecuul.
Luciferase: een enzym dat luciferine activeert.
De reactie tussen deze twee stoffen produceert licht zonder warmte (koud licht).

Sommige kwallen gebruiken ook een eiwit genaamd GFP (Green Fluorescent Protein), dat groen licht uitzendt wanneer het wordt geactiveerd door blauw licht.

Waarom geven kwallen licht?

Kwallen gebruiken bioluminescentie voor verschillende redenen:

Verdediging: om roofdieren af te schrikken of te verwarren.
Camouflage: door licht te maken dat lijkt op het omgevingslicht van boven, worden ze minder zichtbaar van onderaf.
Communicatie: sommige soorten gebruiken licht om met elkaar te “praten”.
Prooien lokken: licht kan kleine dieren aantrekken die ze vervolgens vangen.